ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ : ΓΝΗΣΙΑ ΚΑΙ " ΕΤΕΡΟΚΑΤΕΥΘΥΝΟΜΕΝΗ " Γιατί οι νέοι προτιμούν τη ΄" νόθη" ψυχαγωγία

της μαθήτριας της Α΄ Λυκείου   Βεργούλια  Ιφιγένειας

 Ο πολιτισμένος άνθρωπος επινόησε και καθιέρωσε,ατομικά και συλλογικά,τρόπους,λειτουργίες που ικανοποούν τις ανάγκες που έχουν σχέση με το πνεύμα και την ψυχή του άνθρωπου.Γενικότερα,η λέξη "ψυχαγωγία " υποδηλώνει την αγωγή της ψυχής. Οτιδήποτε,επομένως, θέλγει, τέρπει, συγκινεί, διασκεδάζει   την ψυχή του άνθρωπου μπορεί να θεωρηθεί ψυχαγωγία. Οι τρόποι ψυχαγωγίας διαφέρουν λίγο πολύ από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία.Έχουν άμεση σχέση με τις πεποιθήσεις,τις ασχολίες, τις αξίες, τις αισθητικές αντιλήψεις, το πνευματικό επίπεδο, αλλά και το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζούν οι άνθρωποι.

           Ιδιαίτερα αναγκαία είναι η ψυχαγωγία για το σύγχρονο άνθρωπο,εξαιτίας του τρόπου ζωής που επικρατεί στην εποχή μας.Η αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση,από τη δημιουργική εργασία και απο τους συνανθρώπους του,οι γρήγοροι και εξαντλητικοί ρυθμοί ζωής,το άγχος,η εξιδίκευση και η  συνακόλουθη πνευματική μονομέρεια,η τυποποιημένη και μονόπλευρη ζωή που επιβάλλει ο καταναλωτισμός,και ο αναξιοποίητος ελεύθερος χρόνος δημιουργούν ένα πλέγμα συνθηκών μέσα στις οποίες ο σύγχρονος άνθρωπος ασφυκτιά.Για να διατηρήσει,λοιπόν,την ψυχική και σωματική του ευεξία έχει ανάγκη από  ευχάριστους και επωφελείς τρόπους ψυχαγωγίας.

           Την ανάγκη αυτή έχουν ήδη σπεύσει να εκμεταλλευτούν με κάθε τρόπο οι σύγχρονες βιομηχανίες μαζικής ψυχαγωγίας.Με τη σκέψη ότι ο άνθρωπος δε "χαλαει λεφτα" όταν δουλεύει, αλλά όταν ψυχαγωγείται,τη μετέτρεψαν σε κερδοσφόρα επεχείρηση,την εμπορευματοποίησαν. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια,τα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και ο μαζικός τουρισμός είναι μερικά πειστικά παραδείγματα τέτοιας ψυχαγωγίας.

           Βέβαια,ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο καθένας την ψυχαγωγία του ποικίλλει.Έχει άμεση σχέση με την ηλικία,την ψυχοσύνθεση,τις συνήθειες,τα ενδιαφέροντα,το μορφωτικό επίπεδο,το γενικότερο τρόπο ζωής του,καθώς και με τις δυνατότητες που του παρέχει το περιβάλλον,φυσικό και κοινωνικό, μέσα στο οποίο ζει,τις διεξόδους που του προσφέρονται,αλλά και την ευχέρεια,κυρίως την οικονομική,που έχει να τις αξιοποιεί. Επομένως η ψυχαγωγία χωρίζεται σε δύο κατηγορίες,την γνήσια και τη νόθη ψυχαγωγία.

           Μορφές της γνήσιας ψυχαγωγίας αποτελούν η επικοινωνία με φιλικά πρόσωπα,τα ταξίδια,η επαφή με τη φύση,η άθληση και η επαφή με έργα τέχνης(μουσική,κινηματογράφος,χορός,λογοτεχνία,θέατρο κ.ά). Η γνήσια ψυχαγωγία στοχεύει στη συμμετρική ανάπτυξη των τριών υποστάσεων του ανθρώπου(ψυχή,πνεύμα και σώμα). Βασίζεται κυρίως σε διαχρονικής αξίας πρότυπα δράσης και συμπεριφοράς, δημιουργώντας καινούργια και επιφέρει την εσωτερική γαλήνη προσφέροντας εναύσματα για γόνιμο προβληματισμό και περισυλλογή. Τέλος καλλιεργεί τις διαπροσωπικές σχέσεις,ενεργοποιεί το άτομο σε ποικίλους τομείς του συλλογικού βίου και συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου.

           Αντιθέτως όταν αναφερόμαστε στην νόθη ψυχαγωγία οι μορφές της είναι η παρακολούθηση χαμηλής ποιότητας πολιτιστικών έργων (εμπορικό θέαμα ή ακρόασμα, πρόγραμμα ευτελούς αισθητικής) από τα μεσα μαζικής ενημέρωσης, το διαδίκτυο, το θέατρο ή τον κινηματογράφο, η διασκέδαση σε νυχτερινά κέντρα με αμφίβολης ποιότητας προγράμματα και τα ηλεκτρονικά, τυχερά παιχνίδια.Επίσης είναι η μαζική εκτόνωση στο γήπεδο μέσω εκδηλώσεων χουλιγκανισμού  και η καταφυγή σε τεχνητούς παραδείσους με τη χρήση επικίνδυνων για τη σωματική και πνευματική υγεία ουσιών (τοξινομανία,αλκοολισμός). Η νόθη ψυχαγωγία  ερεθίζει και αναπαράγει σωματικές ανάγκες, ορμές και ένστικτα, στηρίζεται σε εφήμερα είδωλα και ικανοποιεί πρόσκαιρες επιθυμίες.Αλλοτριώνει και απομονώνει τον άνθρωπο προκαλώντας κορεσμό στον άνθρωπο ο οποίος καταλήγει στην καταθλιψη και την πλήξη και σε αρκετές περιπτώσεις το άτομο οδηγείται σε επικίνδυνες, για την ψυχική και σωματική του υγεία,επιλογές. Τέλος η νόθη ψυχαγωγία είναι ετεροκατευθυνόμενη ως προϊόν της μόδας και της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου.

           Ένα όμως αξιοσημείωτο γεγονός είναι η ροπή των νέων προς τη νόθη ψυχαγωγία αν και τους καταστρέφει πνευματικά και σωματικά. Τα αίτια της ροπής αυτής είναι:

          -Το υλιστικό πνεύμα της εποχής,η πνευματική μονομέρεια και η τυποποίηση αφενός παρεμποδίζουν τις πνευματικές δραστηριότητες και αφετέρου προωθούν την ομοιομορφία,την τυποποίηση,την μαζικότητα και την παθητική(οχι κριτική-οχι προσωπικά επιλεγμένη) αποδοχή τους.

          -Οι ταχύτατοι και εξοντωτικοί ρυθμοί ζωής καταπονούν ψυχικά και πνευματικά το σύγχρονο άνθρωπο και τον οδηγούν σε επιλογές εκτόνωσης που δεν απαιτούν πνευματική ενεργοποίηση και εγρήγορση,προβληματισμό.

          -Η προβολή και η καταλυτική επιρροή της "μαζικής κουλτούρας της διασκέδασης" και των προτύπων της που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε και τη διαφήμιση για την εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων. Αυτή η παραγωγή μαζική υποκουλτούρας περιορίζει τα περιθώρια ποιοτικών επιλογών.

          -Το γενικότερο πνεύμα μιμητισμού και ξενομανίας καθώς και η τάση των νέων να ακολούθουν τα ρεύματα της εποχής και να αντιδρούν στις υποδείξεις των μεγαλυτέρων για τρόπους ψυχαγωγίας που δεν συνάδουν με τη φύση και τις επιλογές των νέων.

          -Η έλλειψη ερεθισμάτων και κινήτρων για ποιοτική ψυχαγωγία καθώς και η υποβάθμιση της ανθρώπινης αξίας με χαρακτηριστικά την αποπνευματικοποίηση και την επικοινωνιακή κρίση.

           Τέλος η ψυχαγωγία έχει και πολιτική διάσταση. Φαινομενικά δεν υπάρχει σχέση ανάμεσα στην ψυχαγωγία του ανθρώπου και στη διαμόρφωση της πολιτικής του συνείδησης και πολιτικής του ωριμότητας.  Επειδή όμως η ψυχαγωγία είναι συνυφασμένη με την πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου, με την ανάπτυξη της καλαισθησίας του και τη διαμόρφωση του ήθους του- άρα και με την ηθική-,  δεν μπορεί, στο βαθμό που η πολιτική σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με όλα αυτά, παρά να έχει σχέση με την  πολιτική, έστω κι αν η σχέση τους δεν είναι προφανής.

           Και δεν είναι προφανής, γιατί η έννοια της πολιτικής σήμερα περιορίζεται στις εκλογικές διαδικασίες και σε ανούσιες τηλεοπτικές φραστικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε εκπροσώπους των κομμάτων. Πολιτική όμως δεν είναι μόνο αυτά' πολιτική σημαίνει υπεύθυνη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την ζωή του, σημαίνει προβληματισμός,  γνώση, ελεύθερη και ισότιμη ανταλλαγή απόψεων,  σημαίνει έλεγχος της εξουσίας και προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη, σημαίνει σεβασμός και ενσυνείδητη πειθαρχία στους νόμους της πολιτείας, σημαίνει ανεκτικότητα και λύση των προβλημάτων που ανακύπτουν στις σχέσεις των πολιτών ή στις διεθνείς σχέσεις με ειρηνικό τρόπο, σημαίνει πειθώ, όχι βία, σημαίνει μόρφωση και ευημερία όλων των πολιτών. Τα στοιχεία αυτά της πολιτικής δεν είναι καθόλου άσχετα με την ψυχαγωγία και ιδιαίτερα με τις ψυχαγωγικές μορφές λόγου, όπως είναι η λογοτεχνία -ποίηση και πεζογραφία-, το θέατρο, ο κινηματογράφος, το καλό τραγούδι. Η ψυχαγωγία καλλιεργεί πνευματικά τον άνθρωπο, βελτιώνει τα αισθητικά του κριτήρια και τον κάνει ηθικά καλύτερο.  Γίνεται, επομένως, και καλύτερος πολίτης, παρόλο που τα καθαρά ψυχαγωγικά μέσα (τα έργα της τέχνης) δεν έχουν συνήθως άμεσες πολιτικές  αναφορές. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που στην αρχαία Αθήνα ο Περικλής έκρινε απαραίτητο να παρακολουθούν όλοι οι πολίτες τους δραματικούς αγώνες και γι΄αυτό καθιέρωσε τα θεωρικά.

           Αντίθετα, όταν υποχωρεί η ψυχαγωγία και υποκαθίσταται από τη διασκέδαση και τη μαζική παθητική "κουλτούρα", το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών  χαμηλώνει και εμφανίζονται ευκολότερα φαινόμενα που εκφυλιζουν την πολιτική ζωή και υπονομεύουν τη δημοκρατία.Τέτοια φαινόμενα είναι η ομοιομορφία, η παθητικότητα, ο αποπροσανατολισμός, ο λαϊκισμός, η χειραγώγηση, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και ο χουλιγκανισμός. Στις περιπτώσεις αυτές η πολιτική σκηνή μετατρέπεται σε αρένα.